Tác dụng của củ mã thầy

1. Củ mã thầy

Mã thầy là một loại củ mọc dưới nước to bằng củ hành, bên ngoài mang lớp vỏ màu nâu đen. Tên khoa học là Heleocharis dulcis (Burm.f.). Trong dân gian, mã thầy còn có nhiều tên gọi khác như củ năn, bột tề, thủy vu, ô vu, ô từ, hắc sơn lăng, địa lật, hồng từ cô...

Củ mã thầy có rất nhiều tác dụng đối với sức khỏe.

Củ mã thầy chứa 68,52% nước, 18,75% tinh bột, 2,25% đạm, 0,19% mỡ và 1,58% chất khoáng. Đặc biệt còn chứa Puchiin, một chất có tính kháng khuẩn không chịu nhiệt. Điều này giải thích tại sao dịch ép củ mã thầy lại có tác dụng ức chế đối với một số loại vi khuẩn như tụ cầu vàng, trực khuẩn coli...

2. Tác dụng của củ mã thầy theo y học cổ truyền

Trong y học cổ truyền, mã thầy được nói đến rất sớm trong các y thư cổ như Biệt lục, Bản thảo cương mục, Bản thảo cầu nguyên, Bản thảo cầu chân, Bản thảo tái tân, Nhật hoa tử bản thảo, Trấn nam bản thảo, Bản kinh phùng nguyên... trên cả hai phương diện thực phẩm và dược phẩm. Theo dược học cổ truyền, mã thầy vị ngọt, tính mát, có công dụng thanh nhiệt sinh tân, lương huyết giải độc, hóa đàm tiêu tích, lợi niệu tiêu thũng, minh mục chỉ huyết..., thường được dùng để chữa các chứng bệnh như nhiệt bệnh thương tân (sốt cao mất nước), hoàng đản (vàng da), huyết nhiệt tiện huyết (tiểu ra máu do huyết nhiệt), trĩ sang hoặc lỵ tật tiện huyết (đại tiện ra máu do trĩ hoặc lỵ), niệu lạc kết thạch (sỏi đường tiết niệu), mục xích (đau mắt đỏ), phế táo, đàm nhiệt khái thấu (viêm phế quản, viêm họng... do đàm nhiệt), ung thũng sang độc (mụn nhọt, viêm loét da niêm mạc, nhọt độc...), mụn cóc...

Ví dụ, dùng nước ép mã thầy, lê, rễ lau, mạch môn và ngó sen uống để hỗ trợ trị liệu bệnh nhiễm trùng có sốt cao, khát nước nhưng không có mồ hôi; Dùng mã thầy rửa sạch, thái vụn, sắc uống thay trà để chữa vàng da và tiểu tiện bất lợi; Dùng mã thầy ngâm rượu uống để chữa đại tiện ra máu tươi và chứng đầy bụng; Dùng mã thầy tươi ép lấy nước cốt uống để chữa viêm hầu họng; Dùng bột mã thầy sao tồn tính bôi vào nơi tổn thương để chữa viêm loét miệng...

3. Tác dụng chữa bệnh cụ thể của mã thầy

Củ mã thầy mang tới rất nhiều tác dụng cho cơ thể, thường được dùng dưới dạng thức ăn - vị thuốc cho mát để thanh nhiệt, bổ dưỡng, tiêu tích, giải độc và dùng dạng bột với tác dụng mát gan, dạ dày và ruột…

Giải độc, mát gan

Củ mã thầy thường sử dụng dưới dạng thức ăn - vị thuốc làm cho mát như lấy củ thái nhỏ, nấu với bột đậu xanh làm chè lục tàu xá hoặc hầm với dạ dày lợn để thanh nhiệt, bổ dưỡng, tiêu tích, giải độc và dùng dạng bột với tác dụng mát gan, dạ dày và ruột.

Ngừa bệnh tim mạch

Củ mã thầy chứa nhiều acid béo thiết yếu như linoleic acid, tốt cho sức khỏe tim mạch và phát triển thần kinh ở trẻ nhỏ.

Tốt cho hệ tiêu hóa

Chất xơ và tinh bột của củ năng thuộc loại tiêu hóa chậm, giúp tăng cường sức khỏe đường ruột, cải thiện các vấn đề về tiêu hóa.

Kháng khuẩn

Hàm lượng flavonoids và polyphenolic của củ năng có tác dụng kháng virus và ung thư, tốt cho dạ dày, ngừa mất ngủ, khó chịu trong người.

Thanh nhiệt, giải khát rất tốt

Củ mã thầy cũng có hoạt tính như chất làm mát, giúp thanh nhiệt, giải khát, loại bỏ các độc tố ra khỏi cơ thể.

Giúp tăng cường sức khỏe tuyến giáp

Nước củ năng chứa nhiều kali. Chất khoáng này cần thiết cho chức năng hoạt động của cơ và thần kinh. Ngoài ra hàm lượng iốt và mangan của củ năng cũng giúp tăng cường sức khỏe tuyến giáp.

Bổ sung vitamin

Trong nửa chén củ năng chứa 10% hàm lượng vitamin B6, 7% riboflavin (vitamin B2) và 6% thiamin (vitamin B1), vì vậy ăn củ năng cùng các loại rau quả khác là cách tốt nhất để bổ sung vitamin cho cơ thể.

Củ mã thầy giúp giải rượu

Những người uống rượu nhiều, sau đó cảm giác nóng bụng, khó chịu có thể sử dụng lợi thế tiêu khát của củ mã thầy bằng cách dùng nước ép củ này, cho thêm ít chanh và một chút muối giúp hạn chế chất độc của rượu vào cơ thể và chống nóng trong người.

4. Bài thuốc chữa bệnh từ củ mã thầy

Chữa đái máu

Mã thầy 150g, rau câu 30g, râu ngô 30g, sắc uống ngày 1 thang, chia nhiều lần.

Chữa băng huyết

Lấy mã thầy 1 củ đốt tồn tính, tán bột, uống với rượu nhẹ.

Chữa bệnh trĩ

Mã thầy 500g (giã nhỏ), địa du 30g, đường đỏ 150g, cho tất cả vào sắc nhỏ lửa lấy nước, ngày uống 2 lần, cần uống trong 3 ngày liền.

Chữa ho gà

Mật ong 50g, màng trong mề gà (sao vàng tán bột) 10g, tỏi 10g (ép lấy nước), mã thầy 500g (ép lấy nước), cho vào một lượng nước đun sôi, chia 2 lần uống, mỗi lần 2 thìa cà phê.

Thanh nhiệt tiêu thũng

Củ mã thầy 500g, thịt vịt nước 500g, đường phèn 30g, nấu ăn. Hay củ mã thầy 60g, cá diếc 300g, hành, dấm, đường 20g, nấu ăn.

Hạ áp, thanh nhiệt, tiêu thũng

Củ mã thầy 100g, thịt lợn nạc 300g, rau cần 200g, dầu, hành, đường, làm thành món xào và ăn.

Bổ phế thận

Củ mã thầy 100g, bầu dục lợn 1 đôi, đường phèn 30g (đập nát), nước 2.000ml, làm sạch đun sôi 25 phút và ăn.

Thanh nhiệt lợi thủy

Mã thầy 60g, củ cải trắng 150g, gạo 200g, nấu thành cháo ăn.

Chữa chứng mụn nước

Lấy 6 củ mã thầy rửa sạch, giã nát, trộn đều với lòng trắng của 1 quả trứng gà, rồi bôi lên mụn.

Chữa phù toàn thân, tiểu tiện khó, khát nước, táo bón

Củ mã thầy 20g, rễ lau tươi (lô căn) 30g, sắc lấy nước uống ngày 1 thang chia 2 – 3 lần...

5. Một số công thức, cách dùng chữa bệnh khác

Cách dùng mã thầy rất đơn giản, có thể ép nước, sắc hãm, ngâm rượu, sao tồn tính để uống hoặc giã đắp, sao tồn tính để dùng ngoài. Liều dùng mỗi ngày từ 50-100g dưới dạng thuốc sắc. Dưới đây, xin giới thiệu một số cách dùng cụ thể.

Công thức 1: 

Mã thầy 500g, đường phèn 250g. Mã thầy rửa sạch, bỏ vỏ ngoài, thái miếng rồi ép lấy nước (nếu có máy ép là tốt nhất), lọc qua vải sạch rồi hòa với đường phèn, chia uống vài lần trong ngày. Công dụng: Thanh nhiệt hóa đàm, nhuận phế, dùng làm đồ uống giải khát có tính mát bổ và chữa các bệnh lý viêm nhiễm cấp tính đường hô hấp trên như viêm họng, viêm amydal, viêm phế quản...

Công thức 2: 

Mã thầy 500g, mật ong 500g. Mã thầy rửa sạch, nghiền nát, ép lấy nước rồi hòa mật ong để uống. Công dụng: Thanh nhiệt trừ đàm, nhuận phế bổ hư, dùng làm đồ uống bổ mát và phòng chống các bệnh lý viêm nhiễm cấp tính đường hô hấp.

Công thức 3:

Mã thầy 200g, ngó sen tươi 200g, lê 200g, mật ong 15ml. Tất cả các vị thuốc rửa sạch, thái rồi ép lấy nước, lọc qua vải sạch, hòa với mật ong để uống. Công dụng: Thanh nhiệt nhuận phế, khứ hỏa trừ ho, dưỡng âm cầm máu, dùng làm đồ uống mát bổ và phòng chống các chứng bệnh như viêm đường tiết niệu, viêm họng, viêm phế quản, trĩ, sốt cao mất nước...

Công thức 4:

Mã thầy 200g, đường phèn 80g, mía 350g, cà rốt 200g. Mã thầy rửa sạch, gọt vỏ, ngâm nước muối một lát rồi lại rửa sạch; Mía róc vỏ, chặt khúc, ngâm qua nước muối; Cà rốt rửa sạch thái miếng. Tất cả cho vào nồi đun trong 30 phút với lượng nước vừa đủ, để nguội uống trong ngày. Công dụng: Thanh nhiệt hóa đàm, tiêu tích hóa thực, sinh tân chỉ khát, lợi niệu hạ áp, dùng rất tốt cho những người bị viêm đường tiết niệu, viêm họng, tiểu tiện bất lợi, viêm thận mạn tính, cao huyết áp, say rượu...

Công thức 5:

Mã thầy 100g, chanh tươi 100g, nước đun sôi để nguội 1.000ml. Mã thầy rửa sạch gọt vỏ, thái miếng; Chanh gọt bớt vỏ xanh bổ đôi; Hai thứ cho vào nồi sắc lấy nước uống. Công dụng: Sinh tân chỉ khát, giải thử an thai, dùng làm đồ uống giải nhiệt và chữa các bệnh viêm đường hô hấp trên, cao huyết áp...

Công thức 6:

Mã thầy 200g, đường phèn 150g, hoài sơn 25g, hạt sen 25g, khiếm thực 25g, sa sâm 25g, ngọc trúc 25g, bách hợp 25g, ý dĩ 25g và long nhãn 25g. Tất cả đem sắc với một lượng nước vừa đủ trong 60 phút, để nguội uống trong ngày. Công dụng: Thanh nhiệt sinh tân, lương huyết giải độc, hóa đàm tiêu tích, mát gan sáng mắt, dùng làm đồ uống trong mùa hè rất tốt.

Công thức 7:

Mã thầy 10 củ, hải đới 25g, râu ngô 25g. Mã thầy gọt vỏ, rửa sạch, thái miếng, đem sắc cùng hải đới và râu ngô uống trong ngày. Công dụng: Thanh nhiệt, lợi niệu, giáng áp, dùng làm đồ uống để phòng chống cao huyết áp.

Công thức 8:

Mã thầy lượng vừa đủ, dạ dày lợn 1 cái. Mã thầy gọt vỏ rửa sạch, thái vụn; Dạ dày lợn làm sạch rồi cho mã thầy vào trong, buộc kín miệng, đem hầm chín, chế thêm gia vị, chia ăn vài lần trong ngày. Công dụng: Kiện tỳ, tiêu tích, dùng cho người ăn kém, chậm tiêu, hay đầy chướng bụng.

6. Một số chú ý khi sử dụng củ mã thầy

Theo Đông Y, vì có tính lạnh nên mã thầy không thích hợp với những người có thể chất hoặc bệnh lý thuộc thể hư hàn, biểu hiện bằng các triệu chứng như sợ lạnh, tay chân lạnh, hay đau bụng khi ăn đồ sống lạnh, đại tiện lỏng hoặc nát, dễ bị cảm lạnh, ăn kém tiêu...

Ngoài ra củ mã thầy cũng thường được nhiều người ăn sống điều này rất nguy hiểm. Bởi củ mã thầy mọc dưới nước nhiều khi nhiễm ấu trùng sán từ loại củ này mà không biết. Do loại cây sống thủy sinh nơi trú ngụ, đẻ trứng của các loại sán lá, sán ký sinh trong cơ thể con người hoặc động vật trứng sán theo phân ra ngoài phân bố trong nước và nở thành ấu trùng.

Một thời gian sau ấu trùng sán lá ra khỏi ống dệt bám vào củ mã thầy vì vậy khi chúng ta ăn sống củ mã thầy, thì các loại sán sẽ theo đường miệng đi vào cơ thể chúng ta sẽ gây nên các bệnh về đường ruột.

Vỏ mã thầy tập trung rất nhiều chất có hại cho cơ thể, có thể gây ra một số loại bệnh. Khi ăn củ mã thầy sống hay dùng để chế biến món ăn cũng phải bóc vỏ trước cho thật sạch.