Cây Atiso đỏ

Cây Atiso đỏ

Atiso đỏ hay còn gọi là cây Bụp giấm thường được sử dụng để điều trị các bệnh lý về gan, hỗ trợ tiêu hóa, giúp lợi tiểu tự nhiên và cải thiện chức năng của túi mật. Dưới đây là thông tin chi tiết về đặc điểm, công dụng, cách dùng của dược liệu atiso đỏ.

Tên gọi khác: Bụp giấm

Tên khoa học: Hibiscus sabdariffa L.

Họ: Bông – Malvaceae

Đặc điểm sinh thái

Cây Bụp giấm là cây sống hàng năm, có thể cao khoảng 1.5 – 2 mét, phân nhánh ở gần gốc cây, thân cây màu tím nhạt, bóng. Lá cây thuôn hình trứng, nguyên có răng cưa nhỏ, đều.

Hoa Bụp giấm (Atiso đỏ) mọc đơn độc, ở nách lá, gần như không có cuống. Tràng hoa có màu vàng hồng hoặc tía, đôi khi có màu trắng. Đài hoa hợp, có lông nhỏ, đầu hoa nhọn, đều. Mùa hoa vào tháng 7 – 10.

Quả nang có hình trứng, bên ngoài có một lớp lông thô.

Bộ phận sử dụng dược liệu

Lá, đài hoa và hạt cây Atiso đỏ được sử dụng để làm dược liệu.

Phân bố

Cây Bụp giấm có nguồn gốc ở châu Phi, thường được trồng để lát phần đọt non và đài hoa để làm rau chua ăn kèm.

Hiện tại, Bụp giấm được di thực về nhiều nơi trên thế giới, bao gồm cả Việt Nam để làm dược liệu và thực phẩm.

Thu hái – Sơ chế

Atiso đỏ được thu hái vào khoảng tháng 9 đến tháng 11 hàng năm.

Hái về có thể sử dụng tươi hoặc phơi, sấy khô bảo quản dùng dần. Bông Atiso đỏ phơi khô có thể bảo quản được lâu, sau khi ngâm nước có thể quay trở lại trạng thái ban đầu.

Bảo quản dược liệu

Hoa Bụp giấm khô rất dễ bị ẩm mốc và mối mọt. Do đó, cần bảo quản dược liệu ở nơi khô thoáng, tránh nơi có môi trường ẩm ướt và nhiều côn trùng.

Thành phần hóa học

Các lá đài của cây Atiso đỏ chứa các thành phần hóa học phổ biến như sau:

• Protein
• Acid chính tan trong nước như Acid Malic, Acid Citric, Acid Hibiscus và Acid Tartric
• Chất có tính kháng sinh như Chlorid Hibiscin và Gossypetin.

Hoa Atiso đỏ có chứa các thành phần chính như:

• Chất màu vàng là Flavonol Glucosid Hibiscitrin
• Sabdartrin
• Hibiscetin
• Gossypitrin

Quả khô có chứa:

• Chất có tác dụng kháng sinh Anthocyanin
• Oxalat Ca
• Gossypetin
• Vitamin C

Vị thuốc của Atiso đỏ

1. Tính vị

Atiso đỏ tính mát, vị hơi chua, có mùi thơm nhẹ.

2. Quy kinh

Quy vào kinh Đại trường và kinh Can.

3. Tác dụng dược lý của Atiso đỏ

Theo y học hiện đại:

• Tác dụng hạ mỡ máu trong 1 – 3 tháng nhờ khả năng làm giảm Cholesterol toàn phần.
• Tác dụng hạ huyết áp trong 4 – 6 tuần.
• Tác dụng hạ đường huyết, giảm rối loạn Lipid máu, hỗ trợ điều trị ung thư và huyết áp cao.
• Bảo vệ gan ở bệnh nhân rối loạn chuyển hóa.
• Dịch chiết Methanol từ cây Atiso đỏ có thể ức chế một số tế bào ung thư dạ dày, trực tràng, bạch cầu, niêm mạc miệng.
• Tác dụng an thần, hạ sốt, giảm đau, tăng khả năng bài tiết ure của thận.
• Hỗ trợ giảm cân, chữa đau dạ dày, phòng ngừa điều trị béo phì.
• Tăng cường hệ thống miễn dịch.

Theo y học cổ truyền:

• Nhuận tràng, lợi tiểu, lợi mật.
• Lọc máu, giảm áp suất tác động lên các mạch máu.
• Kích thích nhu động ruột, hỗ trợ điều trị rối loạn tiêu hóa.
• Giảm cân, phòng ngừa và điều trị béo phì.

4. Cách dùng – Liều lượng

Hoa Atiso đỏ có thể dùng để pha trà, sử dụng thay giấm, làm mứt, chế biến thành si rô, món ăn,…

Liều lượng không quy định, tùy vào nhu cầu sử dụng.

Bài thuốc sử dụng Atiso đỏ

1. Trà Atiso đỏ

Tác dụng: Thanh nhiệt, giải độc, hạ huyết áp, giảm cân, giảm mỡ trong máu, hỗ trợ nhuận tràng, lợi tiểu

Cách pha trà: Sử dụng 70 g hoa Atiso đỏ tươi hoặc 30 g hoa khô, rửa sạch, dùng hãm với 700 ml nước, dùng uống trong ngà. Có thể cho thêm đường để cải thiện hương vị.

2. Bài thuốc ngừa ho

Sử dụng một lượng vừa đủ hoa Bụp giấm tươi, rửa sạch, để ráo nước. Xếp hoa bụp giấm vào bình, cứ một lớp hoa là một lớp đường. Dùng ngâm liên tục trong 15 ngày là sử dụng được.

Mỗi ngày dùng uống 30 ml.

3. Rượu Atiso đỏ hỗ trợ hệ thống tiêu hóa, nhuận tràng, chống táo bón

Sử dụng 600 g hoa Bụp giấm khô, rửa sạch, để ráo nước, dùng ngâm với 150 ml mật ong và 3 lít rượu 40 độ, trong khoảng 10 ngày.

Mỗi ngày dùng 1 – 2 chén rượu để kích thích tiêu hóa và hỗ trợ nhuận tràng.

Tác dụng của hoa Atiso đỏ

Các nghiên cứu cho thấy hoa atiso có tác dụng tuyệt vời trong chữa các bệnh về gan bởi công dụng dọn sạch các độc tố trong gan.

1. Tốt cho hệ tiêu hóa

Hoa atiso hỗ trợ chức năng của hệ tiêu hóa, giúp lợi tiểu tự nhiên, cải thiện chức năng của túi mật và mang lại nhiều lợi ích hữu ích đối với gan. Người già nên dùng hoa atiso nhuận tràng rất tốt vì nó không gây ra tiêu chảy ồ ạt mà cũng không gây tác dụng phụ.

2. Tốt cho gan

Trong atiso chứa cynarin và silymarin là hai chất chống oxy hóa rất có ích cho gan. Một số nghiên cứu cho thấy chúng còn giúp hồi phục chức năng của gan. Ngày xưa, atiso còn được sử dụng trong cả khoảng thời gian dài hỗ trợ điều trị một số bệnh liên quan đến gan.

3. Làm đẹp da

Atiso còn giúp làm đẹp làn da. Bởi da của bạn đẹp hay xấu phụ thuộc độ khoẻ hay yếu chức năng gan, tiêu hoá tốt hay không. Người dùng trà atiso lâu rất thích nó bởi vị đàm đà dễ chịu. Hoa atiso giúp da mịn màng và tươi sáng hơn nhờ tác dụng thải độc tố, giải nhiệt, làm mát gan, chống khô ráp da và ít mụn hơn.

3. Kháng khuẩn

Hạt atiso đỏ ép lấy dầu có tác dụng kháng khuẩn Salmonella typhi, Escherichia coli, Bacillus subtilis, Staphylococcus aureus, Coryne bacterium pyogenes… và kháng nấm các loại Cryptococcus, Trychophyton, Aspergillus…

4. Trị viêm họng

Đài hoa Atiso đỏ có công dụng làm giãn cơ trơn tử cung, chống co thắt cơ trơn, trị viêm họng, ho, giúp hạ huyết áp và có tính kháng sinh. Đai hoa atiso mang nhai ngậm có tác dụng trị ho và viêm họng.

5. Lợi tiểu, nhuận gan

Đài và lá dùng để làm chất lợi tiểu, nhuận gan. Người ta thử tiêm vào con mèo dịch nước chiết từ đài hoa atiso đỏ (không gây mê) cho thấy hạ huyết áp rõ rệt. Tác dụng này bị ngăn cản bởi atropin. Một loại chất là polysaccharit chiết từ nụ hoa Atiso đỏ tan trong nước giống như như pectin polysacharit giúp làm chậm sự phát triển của khối u sarcoma 180 được cấy ghép trên chuột.

6. Lọc máu, lợi mật, lợi tiểu...

Nước hãm từ đài hoa có chứa Acid hữu cơ có công dụng lọc máu, lợi mật, lợi tiểu, kích thích nhu động ruột và giảm áp suất mạch, lại có tác dụng nhuận tràng và kháng khuẩn. Lá cũng có công dụng làm mát, an thần và lợi tiểu. Quả chống scorbut…

7. Làm mứt

Lá atiso dùng làm rau ăn có vị chua chua. Người ta còn dùng thay giấm bằng đài hoa vì có vị chua hoặc làm mứt hay chế nước giải khát. Có nơi dùng để chế siro và còn có thể cho xiro đó lên men. Lá dùng làm chất thơm kết hợp với đài hoa, quả để chữa bệnh scorbut. Toàn bộ cây có thể chế biến thành rượu vang: rượu có mầu đỏ đẹp, chua dịu, vị chát mang dáng dấp của rượu vang Bordeaux.

8. Làm nước giải khát

Lá và đài của hoa atiso đỏ chín rất nhanh vì vậy người ta phải thu hái trong vòng từ 15-20 ngày sau khi hoa nở lúc chúng còn mềm, không bị nhăn héo và có màu đỏ xẫm. Lá và đài tươi rửa sạch rồi ép lấy nước, cho thêm đường với nước lọc làm đồ uống giải khát.

9. Tốt cho tim mạch

Đài hoa hãm hoặc sắc nước uống lợi cho tiêu hoá và chữa các bệnh liên quan đến mắt, ngoài ra còn dùng để chữa bệnh tim và thần kinh, xơ cứng động mạch, huyết áp cao.

Một số tác dụng khác của Atiso mới được phát hiện

Theo như Rovesti và Griebel công bố thì atiso có tính khác khuẩn đường ruột cao và chữa xơ vữa động mạch.

Các nhà khoa học Malaixia cho biết lá đài tươi của atiso đỏ ép lấy nước uống có hàm lượng dinh dưỡng cao và phòng ngừa được bệnh ung thư.

Ở Thái Lan, lá đài atiso phơi khô sắc uống chữa sỏi thận và lợi tiểu. Hạt bổ dạ dầy, lá và cành chữa ho.

Ở Myanma dùng hạt atiso đỏ chữa suy nhược cơ thể, còn ở Đài loan hạt được dùng để nhuận tràng nhẹ, bổ và lợi tiểu.

Ở Philippin, rễ atiso đỏ làm chất bổ và kích thích tiêu hoá.

Một số lưu ý khi sử dụng hoa Atiso đỏ

- Khi sử dụng Atiso đỏ, không được sử dụng quá 2 g đài hoa khô / người trưởng thành 60 kg mỗi ngày. Điều này có thể gây ngộ độc do quá liều.

- Nếu sử dụng trà hoa Bụp giấm nên chia ra thành nhiều lần uống trong ngày. Không nên dùng một lần với số lượng lớn.

- Không được chế biến ở nhiệt độ quá cao. Điều này khiến các hoạt chất có lợi trong Atiso đỏ bị phá hủy và mất tác dụng điều trị bệnh.

- Phụ nữ có thai và đang cho con bú không được sử dụng. Nhiều nghiên cứu cho biết tác dụng của hoa Atiso đỏ có thể gây bất lợi cho sự phát triển của thai nhi.

- Thận trọng khi cần sử dụng chung với các loại thuốc khác. Atiso có thể làm giảm nồng độ Diclofenac trong huyết thanh. Với liều dùng Acetminophen (Paracetamol) để hạ sốt, tác dụng tương tự.

- Atiso đỏ có nhiều tác dụng hữu ích tuy nhiên hiệu quả phụ thuộc vào tình trạng sức khỏe, bệnh lý và độ tuổi của người sử dụng. Do đó, nếu cần sử dụng dược liệu bổ sung, vui lòng trao đổi với thầy thuốc hoặc người có chuyên môn.