Củ gai

Tên gọi: Cây gai, trữ ma căn (Trung Quốc)

Tên khoa học: Boehmeria nivea (L) Gaud (Ủtica nivea L).

Người ta dùng củ gai ( Radix Boehmer) là dễ phơi hay sấy khô của cây gai.

Tiếng Trung: 苎麻根

Theo chữ Hán sợi gai nhỏ là thuyền sợi gai to là trữ. Cây gai vừa dùng làm thuốc vừa cho sợi cho nên gọi là trữ.

1. Mô tả cây

Cây gai nói là cây mà lá ta vẫn dùng làm bánh gai ăn và sợi để dệt làm lưới đánh cá.

Cây sống lâu năm, có thể cao tới 1,5-2m. Lá lớn, mọc so le, hình tim, lá dài 7-15cm, rộng 4-8cm mép có răng cưa, đáy lá hình tim hay hơi tròn, mặt dưới trắng vì có nhiều lông trắng, mặt trên có màu lục sẫm, dáp, có 3 gân từ cuống phát ra. Hoa đơn tính cùng gốc. Hoa đực có 4 lá dài và 4 nhị. Hoa cái có đài hợp chia làm 3 răng. Quả bế mang đài tồn tại.

Rễ hái vào bất kỳ mùa nào, nhưng tốt nhất vào thu đông. Hái về rửa sạch đất phơi hay sấy khô.

Củ gai có tác dụng chữa an thai cực kỳ hiệu nghiệm.

2. Phân bố, thu hái và chế biến

Nhiều tài liệu ghi nhận cây gai có nguồn gốc từ Ấn Độ. Sau đó di thực và được trồng ở nhiều nước như Trung Quốc, Nhật Bản, Lào, Triều Tiên, Malaysia… Riêng ở Việt Nam, loại cây này được trồng ở khắp nơi, từ miền Bắc cho tới miền Nam.

3. Thu hái và sơ chế

Đối với củ gai có thể thu hái vào bất cứ thời điểm nào trong năm. Tuy nhiên, mùa thu đông được ho là thích hợp nhất bởi lúc này rễ củ phát triển mạnh, đồng thời có phẩm chất tốt.

Sau khi đào về cần loại bỏ hết rễ con và rửa sạch đất cát. Dược liệu có thể dùng tươi hay thái mỏng rồi phơi hoặc sấy khô để bảo quản dùng dần đều được.

4. Bảo quản

Trong trường hợp dược liệu đã được sơ chế khô cần cho vào túi kín. Bảo quản ở nơi thoáng mát, tránh ẩm mốc.

5. Thành phần hóa học

Phân tích dược liệu củ gai ghi nhận một số thành phần hóa học sau đây:

• carbohydrates
• vitamin K
• selenium
• acid chlorogenic
• mangan
• chlorine
• thiamine
• chất xơ
• chất béo
• protein
• biotin

Vị thuốc từ củ gai

1. Tính vị

Ngọt, hàn, không độc.

2. Quy kinh

Quy vào 3 kinh là Can, Tâm và Bàng quang.

3. Tác dụng dược lý

Theo y học cổ truyền:

Công dụng: Lương huyết, chỉ huyết, thanh nhiệt, giải độc và an thai.

Chủ trị: Dùng điều trị xuất huyết do huyết nhiệt, nhiệt độc ung thũng, thai lộc bất an, thai lậu hạ huyết…

Theo y học hiện đại:

Hàm lượng acid chlorogenic trong củ gai có tác dụng tăng cường hiệu lực của adrenalin giúp làm thông tiểu tiện cũng như kích thích sự bài tiết mật.

Đồng thời, dược liệu còn có khả năng ức chế tác dụng của trypsin và pepsin. Ngoài ra, nhiều nghiên cứu còn ghi nhận khả năng chống vi trùng cùng như tác dụng diệt nấm của củ gai.

Bên cạnh đó, acid chlorogenic còn được cho là có tác dụng chống oxy hóa cao hơn gấp 10 lần vitamin E. Nhờ đó mà có thể ngăn chặn các tình trạng như cao huyết áp, nhồi máu cơ tim hay xơ vữa động mạch.

4. Cách sử dụng củ gai

Củ gai thường được dùng phổ biến nhất ở dạng nước sắc. Ngoài ra còn được dùng trong chế biến nhiều món ăn bổ dưỡng. Liều dùng được khuyến cáo cho mỗi ngày là khoảng 12 – 20g. Tuy nhiên, tùy vào từng trường hợp mà có thể điều chỉnh cho phù hợp.

Củ gai tươi đun nước uống giúp an thai.

Bài thuốc từ củ gai

Bài thuốc giúp an thai

Bài thuốc 1

Cần có 30g củ gai tươi. Đem vị thuốc đi sắc chung với 600ml nước đến khi cô lại còn 200ml là đạt. Chia đều thành 3 lần uống mỗi ngày. Bài thuốc này thường phát huy công dụng rõ rệt chỉ sau 1 vài ngày.

Bài thuốc 2

Chuẩn bị 20g củ gai tươi, 10 quả hồng táo cùng 100g gạo nếp. Sắc dược liệu lấy nước, bỏ bã đi rồi thêm gạo nếp và hồng táo vào nấu thành cháo. Khi cháo nhừ thì nêm nếm gia vị vừa ăn, chia làm nhiều lần ăn trong ngày.

Bài thuốc 3

Cần chuẩn bị 30g củ gai tươi, 30g sinh địa cùng với 150g gạo nếp. Hai vị thuốc đem sắc lấy nước bỏ bã rồi cho gạo nếp vào nấu nhừ thành cháo. Nêm nếm gia vị cho vừa miệng rồi chia đều thành nhiều lần ăn trong ngày.

Bài thuốc khác

1. Bài thuốc chữa bệnh sa tử cung

30g củ gai khô, đem cho vị thuốc vào ấm sắc với 600ml nước trong khoảng 10 phút. Có thể chia lượng thuốc thu được làm nhiều lần uống, dùng 1 thang/ngày. Cần duy trì bài thuốc liên tục trong 3 – 4 ngày.

2. Bài thuốc chữa chứng đau bụng do động thai ở sản phụ

4g củ gai khô cùng với 4g cành tía tô. Các vị thuốc trên cho vào ấm, đổ thêm 400ml nước vào. Đun sôi trên lửa nhỏ đến khi còn 100ml. Dùng uống trong ngày còn ấm. Trường hợp có triệu chứng xuất huyết thì cần cho thêm 10g lá huyết dụ vào bài thuốc.

3. Bài thuốc chữa đau bụng, ra huyết, dọa sẩy thai ở mẹ bầu

48g củ gai tươi, 12g tía tô, 12g lá ngải cứu. Cho hết vị thuốc vào ấm, thêm 1 thăng nước vào. Đun trên lửa nhỏ khoảng 15 – 20 phút. Dùng nước thuốc khi còn ấm, ngày 1 thang.

4. Bài thuốc ngăn ngừa rụng tóc

 Dùng củ gai tươi hay khô với lượng phù hợp. Sắc lấy nước uống như uống nước trà hằng ngày.

5. Bài thuốc trị mụn nhọt mưng mủ

Củ gai và rễ vông vang với lượng bằng nhau. Đem 2 vị thuốc trên đi rửa sạch rồi giã nát. Sau đó dùng hỗn hợp thuốc đắp trực tiếp lên vùng da bị mụn nhọt. Kiên trì chỉ trong 1 – 2 ngày sẽ thấy mụn bớt mủ, đồng thời giảm sưng đau đáng kể.

6. Bài thuốc chữa tê mỏi tay chân

15 – 20g củ gai khô. Cho vị thuốc vào ấm sắc cùng với 1 lít nước đến khi còn phân nửa. Chia thành nhiều lần uống, dùng 1 thang/ngày.

7. Bài thuốc chữa phong thấp

50g củ gai cùng với 1 lít rượu. Cho củ gai vào bình sành hoặc thủy tinh ngâm với rượu trong 7 ngày. Mỗi lần lấy 10ml uống trực tiếp, tần suất 2 lần/ngày.

8. Bài thuốc chữa chứng tiểu ra nước màu trắng đục

30g củ gai, 16g cây trinh nữ, 16g đinh lăng, 16g thương nhĩ tử, 20g rau dừa nước cùng 20g thổ phục linh. Cho các vị thuốc trên vào ấm sắc cùng 800ml nước trên lửa nhỏ. Tắt bếp khi lượng nước cô lại còn khoảng 200ml. Chia đều thành 2 lần uống và chỉ dùng mỗi ngày 1 thang.

9. Bài thuốc chữa tiểu dắt do nhiệt

30g củ gai, 30g mã đề cùng 3 nhánh hành tươi. Các vị thuốc trên đem đi rửa sạch rồi cho hết vào ấm sắc cùng nửa lít nước. Thu lấy 100ml uống khi còn ấm, ngày dùng 1 thang. Duy trì đều đặn 3 – 5 ngày sẽ thấy triệu chứng giảm rõ rệt.

10. Bài thuốc chữa tiểu tiện đỏ, nóng trong người do ứ nhiệt

20g củ gai, 10g cát căn, 15g nhân trần và 20g lá cây cối xay. Cho các vị thuốc trên vào ấm, đổ thêm 400ml nước vào. Đun kỹ trên lửa nhỏ. Có thể chia làm nhiều lần uống, ngày dùng 1 thang. Cần duy trì liên tục khoảng 5 – 7 ngày.

Đối tượng sử dụng củ gai

Nên dùng củ gai ngay đối với phụ nữ mang thai bị các triệu chứng sau:

• Mang thai bị đau bụng
• Mang thai bị ra huyết đỏ hoặc nâu, mang thai bị ra dịch.
• Thai bị dọa sảy
• Động thai, tụ dịch dưới màng nuôi, bóc tách túi thai
• Mang thai bị nóng trong, nổi mẩn ngứa mụn nhọt
• Mang thai bị trĩ, táo bón.
• Phụ nữ đang mang thai nhưng có tiền sử sảy thai hoặc thai lưu
• Mang thai nhưng phải đi lại, lao động nhiều, dùng để an thai phòng động, sảy thai.