Cây rau sam

Cây rau sam

• Tên gọi khác: Mã xỉ hiện, mã xỉ thái, trường thọ thái,…
• Tên khoa học: Portulaca oleracea L.
• Họ: Rau sam (danh pháp khoa học: Portulacaceae)

1. Mô tả cây rau sam

Rau sam là loài thực vật thân cỏ, mọc bò, thân mầm, trơn nhẵn và sống nhiều năm. Thân cây có màu đỏ tía, chiều dài trung bình từ 10 – 30cm.

Lá của cây trơn bóng, có hình bầu dục dài, phía cuống nhọn và thường không có cuống. Lá rau sam rộng khoảng 8 – 14mm và dài khoảng 1.5 – 2cm. Lá có xu hướng mọc vòng và bao quanh các hoa. Hoa thường mọc ở đầu ngọn, không có cuống, nhỏ và có màu vàng tươi. Quả có hình cầu, bên trong chứa nhiều hạt màu đen bóng.

Rễ rau sam gồm có rễ cái và nhiều rễ con dạng sợi. Loài thực vật này dễ phát triển và có thể sinh sống ở những vùng đất khô hạn, cứng và nghèo dinh dưỡng.

Rau sam là dược liệu quý chữa được nhiều bệnh.

2. Bộ phận dùng

Cả cây, trừ phần rễ.

3. Phân bố

Cây mọc hoang ở hầu hết các tỉnh thành ở nước ta.

4. Thu hái – sơ chế

Dược liệu mã xỉ hiện thường được thu hái vào mùa hè và mùa thu. Chỉ dùng loại có thân to, đỏ và tươi. Sau khi thu hái, có thể dùng tươi hoặc phơi khô để dùng dần. Nếu dùng để ăn, rau sam thường được thu hái quanh năm.

Ngoài ra có thể bào chế rau sam theo những cách sau:

• Khi dùng giã nát rau với ít muối, đắp trực tiếp vào chỗ bị thương hoặc vắt lấy nước uống.
• Rửa sạch rau sam, dùng chày gỗ giã cho nát rồi phơi khô, dùng dần.

5. Bảo quản

Bảo quản ở nơi khô ráo.

6. Thành phần hóa học

Rau sam chứa vitamin PP, B1, B2, C, A, acid folic, choline, sắt, magie, natri, canxi, kali, oxalic, nicotinic, biflavonoid, liquiritin và noradrenalin,…

Vị thuốc từ rau sam

1. Tính vị

Vị chua, tính hàn và không có độc.

2. Qui kinh

Qui vào kinh Tỳ, Phế và Tâm.

3. Tác dụng dược lý

Theo Đông Y:

• Tác dụng: Kích thích tiêu hóa, kháng khuẩn, tiêu thũng, giải độc, thanh nhiệt,…
• Chủ trị: Tiêu hóa kém, nóng trong người, mẩn ngứa ngoài da, viêm nhiễm đường tiết niệu, nhiễm giun sán, lỵ, đầy bụng, ăn không tiêu,…

Theo nghiên cứu dược lý hiện đại:

• Ngăn chặn sự phát triển của vi khuẩn thương hàn và trực khuẩn lỵ. Ngoài ra cồn chiết xuất từ dược liệu còn có tác dụng ức chế trực khuẩn E. coli.
• Hàm lượng acid béo Omega 3 trong rau sam có tác dụng tăng cường miễn dịch, bảo vệ mạch máu, giảm cholesterol và ngăn ngừa bệnh tim mạch.
• Các nguyên tố vi lượng như kẽm, mangan, magie và đồng trong dược liệu có tác dụng chống khối u.
• Thành phần hoạt hóa thần kinh DOPA, dopamine trong loại rau này có tác dụng tăng cường trí nhớ và cải thiện mức độ tập trung.
• Rau sam còn có tác dụng thải trừ độc tố bisphenol A giúp nâng cao thể trạng và tăng cường chức năng miễn dịch.

4. Cách dùng – liều lượng

Rau sam thường được dùng tươi, sắc uống hoặc dùng ngoài da. Nếu dùng rau sam tươi, nên sử dụng 50 – 100g/ ngày.

Tác dụng của cây rau sam

1. Tác dụng chống viêm

Sở dĩ rau sam có tác dụng chống viêm nhờ tác dụng của chất nhầy, omega 3 và các khoáng chất. Nhờ vậy có tác dụng giảm đau và cảm giác khó chịu khác, đặc biệt trên đường tiết niệu và tiêu hóa.

2. Tác dụng chống oxy hóa

Thực sự ít loại cây có tác dụng chống oxy hóa như rau sam. Trong rau sam giàu vitamin C, E, flavonoid, alkaloid, beta-carotene và glutathione giúp chống lại các gốc tự do và ngăn ngừa sự lão hóa.

3. Giá trị dinh dưỡng

Rau sam được biết như loài thực vật giàu chất dinh dưỡng, lượng omega 3 cao… chính điều này nuôi dưỡng da, tóc, móng và khớp.

4. Chống nhiễm trùng

Đặc tính kháng khuẩn rất hiệu quả. Rau sam có tác dụng diệt được các loại vi khuẩn gây lỵ, thương hàn, ngoài ra còn có một số bệnh nấm.

5. Tác dụng trên tim mạch

Omega 3 có tác dụng cải thiện sức khỏe tim mạch rất hiệu quả, điều hòa lưu thông máu và dự phòng rối loạn nhịp tim…Hàm lượng kali và omega 3 trong rau sam tương đối cao, điều này giúp điều chỉnh cholesterol trong máu, giúp huyết áp được ổn định.

6. Trên đường tiêu hóa

Trong rau sam chứa nhiều chất nhầy nên có tác dụng làm dịu đường tiêu hóa, tiết niệu, tránh được các bệnh lý thường gặp. Ngoài ra điều trị táo bón vì hàm lượng chất xơ cao và dự phòng ký sinh trùng đường ruột.

7. Tác dụng lợi tiểu

Rau sam được xem như là phương thuốc thiên nhiên giúp cơ thể loại bỏ chất dịch thừa trong cơ thể, bàng cách này có thể giúp bạn giảm thừa cân!

8. Tác dụng chống loét

Chất nhầy có trong rau sam giúp bảo vệ niêm mạc dạ dày, giúp ngăn ngừa viêm hoặc loét dạ dày.

9. Giải nhiệt, thanh lọc cơ thể

Mùa hè là thời điểm rau sam phát triển nhất và sẵn có nhất, dùng rau sam tươi nấu thành nước uống hoặc lấy nước ép rau sam uống giúp giải nhiệt, thanh lọc cơ thể rất tốt.

10. Tác dụng hạ đường huyết

Rau sam giúp hạ đường huyết một cách tự nhiên, bằng cách này giúp ngăn ngừa các rối loạn như đái đường, béo phì, đề kháng insulin…

Rau sam có nhiều tác dụng tốt cho sức khỏe.

Bài thuốc từ cây rau sam

1. Trị chứng bí tiểu và nhiễm trực khuẩn lỵ

Cây rau sam tươi và cỏ sữa lá nhỏ mỗi thứ 100g. Thực hiện: Đem sắc uống hằng ngày.

2. Chữa lỵ ở trẻ nhỏ

Một ít rau sam tươi. Rửa sạch, để ráo và giã nát, vắt lấy nước cốt, đun sôi, thêm ít mật vào và cho trẻ uống.

3. Chữa sốt phát ban gây nổi mẩn trên da

1 ít rau sam tươi. Vắt lấy nước cốt và uống trực tiếp, dùng bã xoa lên người (tập trung vào vùng cổ, nách và bẹn)

4. Chữa ngộ độc thuốc

1 ít rau sam tươi. Rửa sạch, giã nát, lấy nước cốt uống và dùng bã đắp vào rốn.

5. Chữa lỵ cấp và mãn tính

1kg rau sam tươi. Thực hiện: Đem nấu với 3l nước lọc, sắc còn 1 lít. Mỗi lần dùng 700ml, ngày dùng 3 lần.

6. Chữa dịch sản hậu ra nhiều

60g mã xỉ hiện khô hoặc 200g mã xỉ hiện tươi. Đem sắc uống, chia thành 2 lần dùng.

7. Bài thuốc chữa đau nhức răng

1 ít rau sam tươi. Rửa sạch, giá nát và dùng nước cốt tươi ngậm súc miệng. Hoặc sắc đặc và súc miệng nhiều lần trong ngày.

8. Chữa mụn nhọt lâu ngày không khỏi

1 ít mã xỉ hiện tươi. Rửa sạch, giã nát và đắp trực tiếp lên nhọt.

9. Chữa chứng ho gà (ho bách nhật)

Đường phèn 30g và rau sam 100g. Đun sôi rau sam với 200ml nước, sau đó thêm đường phèn vào và đun còn 100ml. Đem nước sắc chia đều cho 3 ngày, mỗi ngày dùng 3 lần.

10. Chữa ngứa âm đạo

Rau sam khô hoặc tươi. Sắc và ngâm rửa âm đạo.

11. Trị vết rắn rết và côn trùng cắn

1 ít mã xỉ hiện tươi. Rửa sạch, giã nát và vắt lấy nước cốt uống, dùng bã đắp lên vùng da bị cắn.

Lưu ý: Nếu do rắn rết cắn, nên sơ cứu bằng bài thuốc từ mã xỉ hiện và đến bệnh viện trong thời gian sớm nhất.

12. Hỗ trợ điều trị ung thư thực quản

Rau sam tươi 30g, 1 ít mật ong và bột đậu nành. Đem nấu rau sam cho nhừ, sau đó cho bột đậu nành vào nấu cháo và thêm 1 ít mật ong, ăn hàng ngày trong nhiều tháng.

13. Hỗ trợ điều trị ung thư trực tràng

Hoa mào gà 30g và mã xỉ hiện 10g. Đem sắc uống, ngày dùng 1 thang.

14. Trị giun kim và giun đũa

100g cây rau sam tươi. Rửa sạch, giã nát và vắt lấy nước uống.

15. Trị phụ nữ bị bạch đới

2 lòng đỏ trứng gà và 30ml nước cốt mã xỉ hiện. Trộn đều 2 nguyên liệu, sau đó đun sôi và uống.

16. Trị chứng lậu nhiệt gây đái buốt và đái rắt

1 ít mã xỉ hiện tươi. Giã nát và dùng nước cốt uống.

17. Trị kiết lỵ ra máu

100g gạo nếp và 200g rau sam. Thái nhỏ rau sam và nấu với gạo nếp thành cháo, không nêm nếm gia vị và ăn khi đói.

18. Trị chứng khó tiểu sau khi sinh

100g mã xỉ hiện tươi. Giã nát và vắt lấy 300ml nước cốt, đem đun sôi và thêm 10g mật ong vào, hòa và uống liền.

19. Tẩy giun móc

300g rau sam tươi. Rửa sạch rau, sau đó giã nát, vắt lấy nước, thêm 1 ít đường hoặc muối. Ngày dùng 2 lần khi đói và thực hiện 1 – 3 liệu trình (mỗi liệu trình kéo dài 3 ngày).

20. Trị miệng và môi bị lở loét

1 ít mã xỉ hiện. Sắc đặc và thoa lên niêm mạc lở loét.

21. Chữa bỏng

1 ít mã xỉ hiện khô và mật ong. Đem mã xỉ hiện tán bột, trộn đều với mật ong và thoa lên da.

22. Chữa nấm chân và nấm tóc

1 ít rau sam. Đốt dược liệu thành than rồi rắc lên hoặc nấu thành cao và thoa lên vùng da tổn thương.

23. Chữa ho ra máu

1 lượng rau sam tươi. Chế biến rau sam ăn hàng ngày (nấu canh, luộc hoặc xào) và sắc đặc uống cho đến khi khỏi.

Lưu ý: Nếu ho do lao, cần kết hợp với thuốc kháng sinh theo phác đồ của bác sĩ chuyên khoa.

24. Hỗ trợ chữa bệnh trĩ

1 lượng rau sam tươi vừa đủ. Nấu nước xông và rửa giang môn, kết hợp với các món ăn từ rau sam như rau sam luộc, xào tỏi,…

25. Hỗ trợ điều trị ung thư đại tràng

Bại tương thảo, thổ phục linh, kê nội kim, mã xỉ hiện, khổ sâm và bạch thược mỗi thứ 20g, cam thảo 6g, xạ hương 4g, tam lăng, xuyên hậu phác và huyền hồ mỗi thứ 10g, hồng đằng 12g. Đem các vị sắc uống, ngày dùng 1 thang.

26. Trị chứng bạch cầu cấp

Bạch chỉ 12g, mã xỉ hiện 30g, hà thủ ô và a giao mỗi thứ 16g. Sắc uống mỗi ngày 1 thang.

27. Trị bạch đái

1 ít mã xỉ hiện. Vắt lấy khoảng 20ml nước cốt, sau đó đun nóng lên và cho 2 lòng trắng trứng vào. Ngày dùng 1 lần, sử dụng liên tục trong 2 – 3 ngày.

28. Trị trướng bụng, đầy hơi và khó tiêu

300g rau sam tươi. Mỗi lần dùng 150g rau sam, rửa sạch, thái nhỏ và nấu với nước vo gạo nếp lần 2 thành canh. Thực hiện 2 lần/ ngày cho đến khi khỏi.

Lưu ý: Nếu bụng đầy trướng khó giảm, có thể dùng đến 400g rau sam/ ngày.

Những lưu ý khi dùng rau sam

Khi áp dụng các bài thuốc chữa bệnh từ mã xỉ hiện, bạn nên lưu ý những thông tin sau:

• Không dùng rau sam cho phụ nữ mang thai vì dược liệu này có tính hàn và tác dụng hoạt huyết mạnh.
• Thận trọng khi dùng cho người bị tiêu chảy và Tỳ Vị hư. Nếu sử dụng, nên phối hợp với các vị thuốc cay và có tính ấm.
• Hàm lượng oxalate và nitrate trong loại rau này có thể tăng nguy cơ hình thành sỏi thận.

Rau sam là vị thuốc nam quý, đem lại nhiều công dụng đối với sức khỏe. Tuy nhiên khi sử dụng dược liệu này, bạn nên lưu ý một số thông tin quan trọng để giảm nguy cơ phát sinh các tác dụng không mong muốn.