Cây xuyên tâm liên: Cây thuốc quý giúp thanh nhiệt, giải độc

Cây xuyên tâm liên

Xuyên tâm liên (Cây cồng cộng) được y học cổ truyền đánh giá như một loại kháng sinh thực vật chuyên dùng để điều trị các bệnh viêm nhiễm.

Xuyên tâm liên được coi như một loại kháng sinh thực vật. Vì vậy ta có thể sử dụng vị thuốc này để điều trị các chứng bệnh viêm nhiễm, cảm cúm thông thường thay thế cho thuốc kháng sinh (Mà không lo sợ về tác dụng phụ).

Cây xuyên tâm liên được dùng nhiều trong những năm chiến tranh để thay thế cho thuốc kháng sinh. Ngày nay do sự phổ biến của thuốc kháng sinh mà vị thuốc này ít được sử dụng. Kinh nghiệm cho thấy dùng xuyên tâm liên mang nhiều lợi ích hơn so với dùng thuốc kháng sinh.

Xuyên tâm liên.

Tên khoa học

Andrographis paniculata. Thuộc họ ô rô

Khu vực phân bố

Cây xuyên tâm liên thường mọc hoang ở các tỉnh miền núi phía bắc nước ta, ngoài ra cây cồng cộng cũng có mọc ở một số tỉnh miền Trung. Các bạn xem hình ảnh để có thể nhận biết cây thuốc này ngoài tự nhiên.

Bộ phận dùng

Toàn cây gồm: Lá, thân và rễ được dùng làm thuốc. Cây được thu há quanh năm, mùa hè ta thường dùng thân lá, mùa đông dùng rễ đem cắt ngắn, phơi khô để làm thuốc.

Thành phần hóa học

Trong cây có hàm lượng tanin khá cao, ngoài ra còn có glucozit đắng androgaphiolide, neoandrographiolide (3)

Tính vị 

Cây có vị đắng, tính mát. Vào 2 kinh phế và can.

Công dụng của xuyên tâm liên

Y học cổ truyền coi xuyên tâm liên là vị thuốc điều trị các bệnh viêm nhiễm. Dưới đây là một số công dụng chính của vị thuốc này:

• Tác dụng thanh nhiệt, giải độc (Kinh nghiệm dân gian)
• Điều trị viêm đường hô hấp như viêm phổi, viêm họng, viêm phế quản…
• Điều trị viêm hệ tiêu hóa: viêm ruột cấp, viêm dạ dày cấp, đau bụng, đi ngoài…
• Điều trị viêm nhiễm cấp hệ bài tiết: viêm thận cấp, viêm tiết niệu, viêm bàng quang…
• Điều trị viêm gan cấp, vàng da, viêm gan B
• Đắp ngoài để điều trị rắn độc cắn (Kinh nghiệm dân gian) 
• Điều trị mọn nhọt, viêm nhiễm (Kinh nghiệm dân gian)

Cách dùng, liều dùng

Dưới đây là cách dùng xuyên tâm liên làm thuốc theo kinh nghiệm dân gian:

Dùng hàng ngày thanh nhiệt giải độc: 30g cây khô đun nước uống hàng ngày.

Điều trị viêm xoang mãn, viêm phổi, viêm phế quản, ho: Xuyên tâm liên 15g, kim ngân hoa 10g, củ bách bộ 10g, củ mạch môn khô 10g. Đun với 1 lít nước uống trong ngày. Dùng liên tục 1 tuần. 

Điều trị viêm nhiễm đường tiêu hóa, kiết lỵ: Xuyên tâm liên 20g, khổ sâm 10g đun nước uống trong ngày. 

Điều trị viêm gan cấp tính: Cây cồng cộng 25g, cây xạ đen 15g, cây an xoa 15g đun nước uống hàng ngày. 

Điều trị viêm gan B: Xuyên tâm liên 15g, cà gai leo 25g, cây xạ đen 25g đun với 1 lít nước để uống trong ngày. Bệnh nhân uống liên tục trong 3 tháng. 

Điều trị rắn độc cắn: Dùng lá cây giã nát đắp vào vết cắn. Kết hợp dùng 30g thân, lá cây đun nước uống. 

Điều trị mụn nhọt, viêm nhiễm ngoài da: Dùng lá tươi giã nát đắp vết thương.

Lưu ý khi sử dụng xuyên tâm liên

• Không dùng cho phụ nữ mang thai vì có thể gây sảy thai. 
• Người tỳ vị hư hàn không nên dùng
• Với trẻ nhỏ chỉ nên sử dụng trong thời gian dưới 1 tháng, không uống kéo dài
• Nếu bệnh nhân mắc bệnh viên quan tới sinh sản, khó có con thì không nên dùng
• Xuyên tâm liên làm chậm quá trình đông máu, vì vậy người sau phẫu thuật, người trấn thương chảy máu không nên dùng
• Xuyên tâm liên làm giảm huyết áp, vì vậy người huyết áp thấp thận trọng khi sử dụng vì có thể gây tụt áp đột ngột

Thận trọng khi uống xuyên tâm liên với các loại thuốc sau

• Thuốc điều trị cao huyết áp
• Thuốc ức chế miễn dịch (Giảm miễn dịch)
• Thuốc chống đông máu

Bài thuốc từ cây xuyên tâm liên

1. Chữa ho do lạnh

Xuyên tâm liên 12g, địa cốt bì 10g, tang bạch bì 10g, cam thảo 8g. Tất cả các vị cho vào ấm đổ 3 bát nước, sắc còn 1 bát, chia 2 lần uống trong ngày. Uống lúc còn ấm. Dùng liền 5 ngày. 

2. Chữa cảm mạo, đau đầu

Xuyên tâm liên 45g tán thành bột mịn; ngày uống 3 lần, mỗi lần 2g bột thuốc, chiêu thuốc bằng nước ấm. Dùng liền 5 ngày. Sau đó ăn cháo nóng. 

3. Hỗ trợ điều trị viêm amidan

Xuyên tâm liên, huyền sâm, mạch môn, kim ngân hoa mỗi vị 12g. Tất cả các vị cho vào ấm đổ 3 bát nước, sắc còn 1 bát, chia 2 lần uống trong ngày. Uống lúc còn ấm. Dùng liền 9 ngày. 

4. Lở ngứa, rôm sảy, mụn nhọt

Lá xuyên tâm liên 1 nắm giã nát với rượu, dùng để xoa, đắp tại chỗ.

5. Kết hợp cho uống thuốc sắc

Kim ngân hoa, sài đất, bèo cái, lá trắc bá, lá tre, mỗi thứ một nắm nhỏ, sắc đặc uống ngày một thang, chia 2 - 3 lần. Dùng đến khi khỏi. 

6. Chữa tiểu tiện nhỏ giọt, nước tiểu vàng do nhiệt lâm

Lấy 15 lá xuyên tâm liên tươi, rửa sạch, để ráo giã nát, thêm chút mật ong, hãm nước sôi uống trong ngày. Dùng liền 5 ngày. 

7. Hỗ trợ chữa viêm phế quản

Xuyên tâm liên, huyền sâm, mạch môn mỗi thứ 12g; vỏ quýt lâu năm, cam thảo mỗi thứ 4g. Sắc đặc uống ngày một thang, chia 2 - 3 lần uống trong ngày. Dùng 9 ngày.

Kiêng kỵ: Theo y học cổ truyền, xuyên tâm liên là vị thuốc lạnh, sử dụng dài ngày có thể gây buồn nôn, tiêu chảy; người tỳ vị hư hàn không nên dùng.